Międzynarodowa Stacja Kosmiczna wróciła na nocne niebo. Jak ją znaleźć i obserwować?

Zamieszkana już grubo ponad 20 lat Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (MSK) to najjaśniejszy sztuczny obiekt jaki dość często mamy okazję zobaczyć na niebie. Jednak to nie oznacza, że każdej nocy (czy dnia) urozmaici ona nam obserwacje Jowisza.

Dlaczego nie widać MSK codziennie skoro okrąża ona Ziemię 16 razy na dobę?

MSK wykonuje pełen obieg Ziemi co 90 minut. Sprawia to, że jej przelot nad danym regionem jest efektownym zjawiskiem zarówno dla astronautów jak i obserwatorów z Ziemi. Ci pierwsi mają oczywiście więcej możliwości do obserwacji, bo co chwilę widać inne fragmenty Ziemi. W ciągu doby, MSK obiega Ziemię 16 razy, jednocześnie przesuwając swoją orbitę tak, że za każdym obiegiem znajduje się bardziej na wschód względem obserwatora na Ziemi.

Granica między dniem i nocą widziana z pokładu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. (fot: NASA)

Teoretycznie można ją na niebie zobaczyć każdego dnia czy nocy, ale praktyka weryfikuje te możliwości do kilku sytuacji:

• stacja przelatuje nocą i jest oświetlona światłem słonecznym,
• stacja przelatuje nocą i nie jest oświetlona światłem słonecznym, ale znajduje się na tle Księżyca,
• stacja przelatuje za dnia i znajduje się w trakcie przelotu na tle Słońca lub Księżyca.

W innych sytuacjach, za dnia, gdy niebo jest bardzo jasne, a także nocą, gdy stacja jest nieoświetlona, ale znajduje się na tle ciemnego nieba, MSK nie dostrzeżemy. Warto też pamiętać, że w trakcie konkretnego przelotu stacja może wejść w cień Ziemi, lub z niego wyjść, i zniknąć z pola widzenia, lub w nim się nagle pojawić. Tak jak każdy inny satelita Ziemi.

Międzynarodową Stację Kosmiczną dostrzeżemy tylko wtedy, gdy mamy duży kontrast między tłem, a jasnością stacji.

Im wyżej nad horyzontem znajduje się MSK tym będzie ona jaśniejsza. Wynika to z prostego faktu, gdy MSK przelatuje nad naszymi głowami jest najbliżej nas, gdy lot odbywa się tuż nad horyzontem jest od nas kilkukrotnie dalej, ale też jest inaczej oświetlona.

Widok Bałtyku i Polski w trakcie nocnego przelotu MSK. (fot: NASA)

Maksymalna jasność MSK, gdy znajduje się około 80 stopni nad horyzontem może sięgnąć -4 magnitudo i wtedy jest ona podobnie jasna jak Wenus czy wyjątkowo jasny obecnie Jowisz. Gdy wysokość stacji nie przekracza kilkunastu stopni nad horyzontem jej jasność jest porównywalna do najjaśniejszych gwiazd na niebie, czyli Syriusza (-1,4 magnitudo) lub Wegi (0 magnitudo). Ta jasność nie jest stała, gdyż orientacja Stacji na orbicie może się zmieniać, a tym samym stopień w jakim odbite od niej światło dociera do obserwatora.

Jak odnaleźć na niebie Międzynarodową Stację Kosmiczną?

Przydatne będą tu narzędzia on-line, dostępne też jako aplikacje na smartfony, które za nas wyliczą pozycję stacji na niebie i momenty przelotu nad nami. Może to być Spot The Station, którą przygotowała NASA, lub Heavens Above (są też inne aplikacje na smartfony). Polecamy narzędzie Heavens-Above, które pokazuje również przeloty teleskopu Hubble, stacji Tiangong, satelity BlueWalker, a także większości satelitów Ziemi, w tym Starlinków.

  
Kolejne kroki dla smartfonowej wersji Heavens-Above. Smartfon musi mieć włączoną lokalizację.

Dla każdego przelotu mamy wygodną mapkę, która pozwoli nam zaplanować wypad na spacer, czy nawet tylko na balkon, by zobaczyć przelot stacji. Zobaczmy jak skorzystać z wersji webowej Heavens-Above.

• w górnej części witryny klikamy na link przy pozycji Lokalizacja, a potem na przycisk Using browser geolocation service oraz Aktualizuj na dole strony, by ustalić naszą pozycję,
• następnie na liście Satelity wybieramy prognozę dla ISS (Międzynarodowa Stacja Kosmiczna), by wyświetlić prognozę na najbliższe 10 dni (domyślnie pokazywane są tylko widoczne przeloty),
• prognozę można przewijać przyciskami kursora na kolejne dziesiątki dni,
• gdy znajdziemy interesujący nas przelot klikamy na datę, by wyświetlić mapkę i podsumowanie przelotu.

Dla obserwatora najważniejsza jest maksymalna wysokość stacji w trakcie przelotu i ta część przelotu, gdy jest oświetlona. W trakcie niektórych przelotów stacja widoczna jest tylko przez chwilę, a potem znika w cieniu, więc takie wydarzenia nie są dla nas atrakcyjne.

Najciekawsze przeloty Międzynarodowej Stacji Kosmicznej w listopadzie 2023

Poniżej najciekawsze, ale nie jedyne, przeloty w listopadzie dla obserwatora w Warszawie.

• 22 listopada od 17:29 do 17:33
• 24 listopada od 17:29 do 17:34
• 25 listopada od 16:42 do 16:48
• 26 listopada od 17:30 do 17:35
• 27 listopada od 16:42 do 16:49
• 28 listopada od 17:31 do 17:35
• 29 listopada od 16:43 do 16:49

Przykładowe różnice pomiędzy widocznością przelotu MSK na zachodzie (po lewej) i wschodzie Polski. (źródło: Heavens-Above)

Ze względu na spore różnice pomiędzy wschodem a zachodem Polski, dla innych miast odsyłam do witryny Heavens-Above, ale każdego dnia powinno się trafić coś ciekawego.

Jak obserwować Międzynarodową Stację Kosmiczną?

MSK to szybko poruszający się po niebie obiekt. Może wam wydać się lecącym nisko, bo jasnym, samolotem, ale nie błyska ona światłami pozycyjnymi. Jeden przelot trwa około 10 minut, a ze względu na częste chowanie się MSK w cieniu Ziemi, bywa to nawet tylko kilka minut. Im wyżej stacja jest nad horyzontem tym szybciej przemierza niebo, dlatego w tym najciekawszym momencie pokona w ciągu kilkudziesięciu sekund nawet 1/3 nieboskłonu.

Gdy zakończy się przelot MSK nad naszym miejscem obserwacji warto upewnić się, czy za 90 minut nie będzie widoczny kolejny.

Gdy już wiemy kiedy MSK pojawi się na niebie, okaże się, że stację można obserwować gołym okiem, nawet z centrum jasnego miasta. Można się jej przyjrzeć także przez lornetkę, ale dopóki nie będzie to lornetka o powiększeniu około 15x nie zobaczymy żadnego zarysu stacji. Szczegóły stają się widoczne dopiero przy powiększeniu 25x i większym.

Kłopot w obserwacjach przez instrumenty optyczne sprawia duża szybkość ruchu MSK po niebie. Może okazać się, że warto skorzystać ze statywu z głowicą, by ustabilizować ruch. Śledzenie stacji nawet przy powiększeniu 15x z ręki będzie bardzo niekomfortowe.

Charakterystyczna sylwetka MSK. Taki widok możliwy jest do uchwycenia tylko z pojazdu dokującego do Stacji. To co zdołamy zobaczyć z Ziemi będzie znacznie mniejsze i bardziej rozmyte.

Przelot na tle Księżyca (albo Słońca za dnia, gdy korzystacie z odpowiednich filtrów ochronnych) to zjawisko nie tylko rzadkie, ale trwające dosłownie ułamek sekundy. W przypadku gdy stacja przelatuje przez środek tarczy Księżyca jest to około sekundy. Do wyznaczania momentu takiego przelotu posłuży nam witryna ISS Transit Finder.

Jak sfotografować Międzynarodową Stację Kosmiczną?

Fotografie MSK z Ziemi można podzielić na dwa typy. Pierwszy dostępny nawet dla posiadaczy telefonów to zdjęcia MSK z widocznym horyzontem, a także jej ślady pozostawione na niebie przy kilkudziesięciosekundowej czy nawet kilkuminutowej ekspozycji. W smartfonie można spróbować aktywować tryb nocny, który zaowocuje krótkim, ale zauważalnym śladem ruchu stacji.

Sekwencja zdjęć z widocznymi pozycjami MSK na tle Księżyca.

Drugi typ fotografii to zdjęcia na których stację widać na tle nieba lub Księżyca czy też Słońca przy dużym powiększeniu. Ze względu na szybkość ruchu trudno tu polegać na pojedynczych zdjęciach, choć można próbować wstrzelić się w odpowiedni moment, ale ma to sens przy w miarę szerokim polu widzenia.

Symulacja sylwetki MSK przy powiększeniu 50x na podstawie danych ze strony binocularsguides.com.

Fachowcy od tego typu zdjęć, którzy dążą do uchwycenia detali stacji, polegają na fotografii seryjnej, a nawet klatkach wyjętych z filmu, które na dodatek są potem łączone. Przy powiększeniu około 50-krotnym stacja będzie wyglądać na zdjęciu lub w polu widzenia lunety mniej więcej tak jak poniżej.

Listopadowa atrakcja - porzucona torba z narzędziami z MSK. Da radę ją zobaczyć?

Na początku listopada podczas spaceru kosmicznego astronauci „upuścili” torbę z narzędziami, a ta odleciała samotnie w kosmiczną dal. Ponieważ nie były to akcesoria niezbędne do dalszych prac, nie zdecydowano się na podjęcie działań zmierzających do jej odzyskania, co zresztą byłoby bardzo trudne. To nie pierwszy tego typu przypadek w historii spacerów kosmicznych i najczęściej trudno winić tu astronautów i astronautki, bo bezbłędne operowanie narzędziami w niewygodnych rękawicach kombinezonów wyjściowych EVA to spore wyzwanie.

Torba stała się obiektem zainteresowania amatorów obserwacji nieba przez teleskopy, gdyż wykonano ją z refleksyjnego materiału i jest ona widoczna przez instrumenty optyczne z Ziemi. Jej jasność wynosi około 6 magnitudo czyli na granicy czułości ludzkiego oka w dobrych warunkach, ale też porusza się ona szybko, co utrudnia jej dostrzeżenie bez wsparcia teleskopu/lornetki.

Teoretycznie można ją zatem dostrzec, ale nie towarzyszy ona już MSK, oddala się od niej szybko i teraz widoczna jest na torze zbliżonym do toru ruchu MSK na około dziesięć minut przed jej przelotem. Trudno więc uznać obserwacje tej torby za szczególną atrakcję.

Źródło: inf. własna, Heavens-Above