rPET czyli butelka PET od nowa - z wizytą w zakładzie recyclingu

Zacznę ten materiał od mocnego stwierdzenia. Procentową świadomość recyclingu w Polsce można określić mianem czeskiego błędu. Z badań Ministerstwa Środowiska wynika bowiem, że aż 72% Polaków deklaruje segregację odpadów. Tymczasem rzeczywistość według GUS jest inna - tylko 27% odpadów z gospodarstw domowych jest segregowanych należycie. Wniosek jest następujący - chcielibyśmy żyć ekologicznie, ale zdaniem ponad połowy z 87% osób, którym ekologia zdaje się bliskim sercu zagadnieniem, to zbyt kosztowny styl życia, a jednej trzeciej wystarczą same dobre chęci, bo czasu na zmianę nawyków brak.

By poznać tajemnice recyclingu udaliśmy się do BielskoBiałej w której znajduje się firma IMP Polowat. To jeden z 7 zakładów zajmujących się w Polsce przetwórstwem opakowań PET, drugi co do wielkości, w którego dwóch oddziałach w ciągu dnia przetwarzane są 3 miliony butelek, ważące aż 85 ton. Dwa oddziały IMP Polowat (w Bielsku-Białej i Łęczycy) od początku działalności przerobiły już prawie 12 i pół miliarda butelek. Postępy możecie śledzić na stronie www.polowat.pl.

Dlaczego zdecydowałem się poruszyć ten temat? Ze względu na fakt, że recycling to zjawisko, które powinniśmy szanować, a same deklaracje nie wystarczą. Proces recyklingu umożliwia wielokrotne wykorzystanie surowca, co niesie ze sobą znaczące korzyści: pozwala zmniejszyć zużycie zasobów naturalnych, takich jak: ropa naftowa, energia, woda oraz ograniczyć emisję gazów cieplarnianych (tzw. „ślad węglowy”). Tekst zilustrowany jest zdjęciami, które powstały na terenie zakładu IMP Polowat.

Po zakładzie oprowadził nas szef IMP Polowat Leszek Dziopak

Świadomość przekłada się na skuteczność recyclingu

Niejednakowe zasady segregacji odpadów w różnych regionach kraju negatywnie wpływają na skuteczność recyclingu. Ta zależy od tego czy materiał do przetworzenia został odpowiednio zebrany, a to z kolei od tego jak świadomi jesteśmy potrzeby recyclingu. Tę trzeba krzewić wśród ludzi, bo wciąż wątpimy w sens recyclingu. Na opakowaniach nadal umieszcza się za mało informacji o tym jak przygotować je do dalszej „podróży”, czy nadają się one w całości czy tylko częściowo do recyclingu. Sama informacja że opakowanie wykonano w surowców wtórnych niewiele wnosi. Brak edukacji rodzi takie mity jak przekonanie, że smieciarki na segregowane odpady i tak wszystko razem mieszają. W rzeczywistości mają one specjalne przegrody, a śmieci nie trafiają do jednej komory.

Polska pod względem skuteczności odzyskiwania materiałów w wyniku recyclingu nie wypada dobrze na tle innych krajów europejskich. Stosując terminologię futbolową, z wynikiem 34,7% znajduje się tuż nad grupa spadkową (najsłabiej wypadają pod tym względem w Europie Bułgaria i Grecja) do ligi gdzie recycling nie istnieje. Daleko nam do Niemiec czy Norwegii, gdzie poziom odzysku przekracza 91%, a nawet Czech gdzie odzyskuje się dwa razy więcej opakowań niż w Polsce (dane na rok 2016 wg MacKenzie Chemicals dla opakowań PET).

Mówiąc plastikowe opakowania mamy na myśli pudełka, w których sprzedawane są produkty spożywcze, ale też sprzęt elektroniczny (przypomnijcie sobie jak najczęściej zapakowane są przenośne dyski). Takim opakowaniem może być też obudowa komputera. Tym razem jednak skupimy się na butelkach PET.

PET czyli Poli(tereftalan etylenu)

Ten wytrzymały i łatwy w obróbce polimer stanowi obecnie najefektywniejszy w użyciu materiał, z którego powstają butelki na wodę, mleko, napoje gazowane. Ma w zasadzie same zalety, ale jego trwałość jest też jego przekleństwem. Butelek PET jest pełno nie tylko w sklepach, domach i śmietnikach, ale niestety… również w lasach, jeziorach, morzach i bezdrożach. Plastik, który opuścił obieg zamknięty i trafił do środowiska naturalnego (jako śmieci, zanieczyszczenia wody jak i powietrza) co nie powinno mieć nigdy miejsca, staje się zagrożeniem dla naszego zdrowia i całego ekosytemu naturalnego.

Opakowania na nabiał to jeszcze inna historia, ale jeśli przyczynimy się do świadomej zbiórki i przetwarzania zużytych butelek PET już przyczynimy się w dużym stopniu do naprawy świata.

Istnieją też opakowania papierowe i szkło, plastik PET stanowi tez element obudów sprzętu elektronicznego, ale w tym przypadku ścieżka odzyskiwania jest odmienna i wcale nie zawsze możliwa do realizacji.

Butelki PET i system kaucyjny

O tym jak mało znaczący w Polsce jest recycling w ogólnym systemie dystrybucji i redystrybucji opakowań PET świadczy fakt, że pytanie ile wynosi kaucja za plastikową butelkę skwitowane zostanie zapewne śmiechem. Taki system działa podobnie jak w przypadku butelek szklanych. Kupując napój w plastikowym opakowaniu zwrotnym płacimy dodatkowo kaucję, która zwracana jest gdy oddajemy butelkę z powrotem. Taki system wymaga dyscypliny, ale tez jest sposobem na zachęcenie do traktowania opakowań PET jako przydatnych do recyclingu.

W Unii Europejskiej najwcześniej system kaucyjny wprowadziła Szwecja, bo już w 1984 roku. Najpierw rozpowszechnił się on w krajach skandynawskich, potem w Niemczech (2003), a niedawno wprowadzono go w Wielkiej Brytanii (2018). W Polsce jeszcze czekamy na wprowadzenie takiego systemu, co wiązałoby się z inwestycjami na poziomie 6 miliardów euro w ciągu 5 lat. Systemu z pewnością rewolucyjnego, ale też wymagającego akceptacji społecznej, a ta możliwa jest tylko przy poszanowaniu recyclingu.

Żywiec Zdrój i recycling

Wizycie w IMP Polowat towarzyszyły nam produkty Żywiec Zdrój bo to właśnie ten wytwórca jest jednym z głównych kontrahentów. Żywiec Zdrój chwali się, że w ciągu 10 lat waga opakowania flagowego produktu, czyli wody, zmniejszyła się o 14%. Kwadratowy przekrój butelek i przetłoczenia służą efektywnemu transportowi i ułatwiają ponowne przetworzenie.

Butelki przed odseparowaniem etykiet

Być może w tym momencie zapytacie się co z etykietami, co z nakrętkami, czy ta papierowa ekoetykieta nie przeczy idei recyclingu? Otóż dobrze przygotowany produkt nie wymaga odklejania etykiet, a materiał stanowiący nakrętkę daje się wygodnie oddzielić od reszty opakowania na jednym z etapów recyclingu po podgrzaniu. Dobre przygotowanie produktu nie jest jednak regułą.

O ile Żywiec Zdrój zapewnia, że jego produkty w 100% nadają się do recyclingu, nie musi to być regułą w przypadku innych producentów. Problemem może być na przykład tworzywo PCV, które stosowane jest (na szczęście coraz rzadziej) do opinania opakowań o niestandardowym kształcie, klej, który utrudnia odklejenie etykiety nawet po uzyskaniu wysokiej temperatury. Opakowania papierowe na płyny nie są do wyłącznie papierowe, jeszcze większym problemem jest łączenie w jednym produkcie opakowaniowym materiałów nadających się do recyclingu i tych, których nie da się odzyskać.

Gospodarka w obiegu zamkniętym - cel do którego powinniśmy dążyć

Recycling stanowi ostatni etap gospodarki w obiegu zamkniętym, czyli takiej, w której minimalna ilość wykorzystanych surowców nie zostaje użyta ponownie. Żywiec Zdrój podczas szczytu klimatycznego ONZ w Katowicach zadeklarował, że w 2020 roku 100% wprowadzonych przez firmę opakowań PET będzie odzyskanych i poddanych recyclingowi. W ubiegłym roku 33,5% materiałów wykorzystywanych do produkcji butelek było materiałem z recyclingu i pod tym względem żywiec Zdrój spełnia już normy, które UE przewiduje na rok 2030.

Jednak nie tylko Żywiec Zdrój produkuje napoje w Polsce. Dlatego nie mniej ważny jest ambitny plan, by całkowity poziom recyclingu opakowań PET w Polsce osiągnął 90% już w 2025 roku.

Korzyść z recyclingu nie jest jednorazowa. Przetworzoną raz butelkę można ponownie poddać procesowi recyclingu i wytworzyć z niej nawet odzież.

Od PET do rPET czyli przebieg recyclingu

Do zakładu IMP Polowat trafiają bele sprasowanych butelek przygotowywane przez firmy zajmujące się zbieraniem sortowanych odpadów. Teoretycznie są one już odpowiednio wyselekcjonowane, ale istnieje ryzyko zanieczyszczenia (inne tworzywa, odpady organiczne), dlatego jednym z pierwszych etapów po umyciu butelek jest ręczne sortowanie. Również po zakończeniu całego procesu następuje wnikliwa kontrola zanieczyszczenia innymi składnikami niż rPET. Dobrze oczyszczona próbka zakłada wystepowanie co najwyżej kilkudziesięciu ppm (częściach na milion).

Umyte butelki poddawane są cięciu na płatki, a następnie ponownemu myciu. Czyste fragmenty butelek zostają poddane separacji flotacyjnej, w której oddzielane są pocięte elementy nakrętek od reszty.

Następuje odwirowanie i wysuszenie płatków, a także ich odpylenie. Po detekcji zanieczyszczeń płatki są magazynowane w silosie i pakowane do tak zwanych bigbagów czyli toreb mieszczących każda około tony rPET. Torby są magazynowane przez wysłaniem do firmy zlecającej recycling.

Podczas recyclingu prawie 75% wytworzonych produktów stanowią płatki PET. Niecałe 6% to ścieki, czyli woda w odpadach nadająca się do oczyszczenia, a faktycznych odpadów, których nie da się w żaden sposób przetworzyć jest mniej niż 1%.

Produkt finalny

Produktem finalnym recyclingu butelek PET są płatki PET czyli bardzo drobno pocięte butelki (nawet do konsystencji proszku). Ponad połowę rPET stanowi płatek bezbarwny, 32% to płatki powstałe z cięcia niebieskich butelek, a 11% z butelek zielonych. Powstaje też mieszanka kolorowych płatków, która stanowi 6% przetworzonych butelek PET.

Tak wyglądają płatki PET z bliska - potnijcie jedną butelke na drobiny o wymiarze kilku mm i zmierzcie swój czas. IMP Polowat przetwarza surowiec masowo co przekłada się na 0,06 s na jedną butelkę. To szybciej niż czas reakcji sprintera podczas wyjścia z bloków startowych. A ile czasu zajęło pocięcie Waszej butelki?

Można z nich wytworzyć plastikowe przedmioty takie jak taśmy opakowaniowe, włókniny, wytłoczki, folie. Z tymi produktami w świecie elektroniki i jej dystrybucji spotykamy się aż nader często.

Po przetworzeniu płatków do postaci regranulatu (IMP Polowat ma odpowiednią linię produkcyjną od 2012 roku) można produkować tak zwane preformy, które podobnie jak szkło, na specjalnych wydmuchiwarkach są rozdymane do formy butelki (stąd część butelki PET z gwintem jest ciemniejsza niż reszta butelki, gdyż ona nie podlega już odkształceniu i rozciągnięciu). Jedna butelka, która trafia do IMP Polowat może zostać zamieniona w jedną butelkę przetworzoną.

Taką jak ta na ilustracji powyżej - pierwsza w Polsce butelka PET w 100% pochodząca z odzysku.

Źródło: Polowat, inf. własna, fot: Alicja Żebruń