Jak zaktualizować BIOS/UEFI?

• BIOS a UEFI
• Kiedy nie należy aktualizować BIOS lub UEFI?
• Kiedy warto aktualizować BIOS lub UEFI?
• Jak zaktualizować BIOS/UEFI płyty głównej?

BIOS a UEFI

Jak mawia klasyk „zacznijmy od podstaw, jak w szkole podstawowej”! Otóż najpierw spróbujmy omówić dwa, wspomniane wcześniej akronimy. Czym zatem jest BIOS?

BIOS, czyli bazowy system wejścia/wyjścia (ang. Basic Input Output System), to oprogramowanie (najczęściej napisane w językach Asembler) odpowiadające za „najniższy”, sprzętowy poziom komunikacji pomiędzy podzespołami, płytą główną, a zainstalowanym systemem operacyjnym. W kodzie BIOS znajduje się zestaw podstawowych instrukcji i zadań, który ma za zadanie m.in. inicjować rozruch systemu, weryfikację obecności podzespołów i kontrolę pomiędzy nimi transferu danych, czy tak prozaiczne rzeczy, jak utrzymanie aktualnego czasu oraz daty. Natomiast całe oprogramowanie i jego ustawienia są zapisane w kości pamięci, o pojemności od kilku do kilkudziesięciu megabajtów.

UEFI natomiast, to tzw. ujednolicony, rozszerzalny interfejs oprogramowania układowego (ang. Unified Extensible Firmware Interface). Jego początki sięgają okolic 2004-2005 roku, a za jego powstaniem stały potrzeby, których BIOS nie był już w stanie spełnić. Nowe oprogramowanie pozwoliło m.in. na:

• Inicjowanie dysków/partycji o pojemności większej, niż 2TB
• Wykorzystanie nowszej procedury zarządzania dyskami GPT (zamiast przestarzałego MBR)
• Korzystanie z elastycznego środowiska, poprzedzającego uruchomienie systemu operacyjnego (w tym funkcje sieciowe, graficzny interfejs użytkownika, czy wiele języków)
• 32-bitowe (na przykład IA-32, ARM32) lub 64-bitowe (na przykład x64, AArch64) środowisko pre-OS (wcześniej było tylko 16-bitowe)
• Programowanie w języku C i Pythonie
• Modułową konstrukcję
• Korzystanie z nowych funkcji, przy zachowaniu wstecznej kompatybilności (Legacy BIOS czy UEFI CSM)

Poza tym UEFI spełnia te same funkcje, które spełniał BIOS. To właśnie z tej przyczyny najczęściej spotykamy się nadal z nazywaniem nowego oprogramowania po prostu „BIOSem”. W związku z tym, w dalszej części artykułu będę pisał w ten sposób o oprogramowaniu układowym.

Kiedy nie należy aktualizować BIOS lub UEFI?

Dlaczego temat o aktualizacji BIOS zaczynam od przeciwwskazań? Chodzi o to, że oprogramowanie układowe ma wręcz krytyczne znaczenie w naszym sprzęcie! Jeżeli podczas jego „flashowania” (wgrywania nowej wersji) utracimy zasilanie, albo dobierzemy nie tę wersję oprogramowania do naszego podzespołu, to doprowadzimy do jego „uceglenia” (ang. brick). Oznacza to, że chociażby wspomniana w temacie płyta główna, przestanie działać – Albo nie będzie inicjować BIOS, albo w ogóle przestanie się uruchamiać. No i tu pojawia się problem naprawy takiego zdarzenia. Dla przykładu – Jeżeli zainstalujemy błędny sterownik do np. do GPU, to w najgorszym wypadku będziemy mieli błędy w wyświetlanym obrazie. W takim przypadku wystarczy usunąć sterownik i wgrać poprawny. W przypadku aktualizacji oprogramowania układowego, już nie mamy takiego komfortu – błędnie wgrany soft na kość pamięci tam zostaje, a jeżeli płyta główna przestaje się uruchamiać, to nie mamy możliwości naprawy tego błędu… To co w takim przypadku?

Generalnie są dwie opcje – Albo wymieniamy całą kość pamięci (należy ją przylutować w miejsce starej), albo za pomocą zewnętrznych narzędzi, dokonujemy „siłowej” aktualizacji BIOS (do tego potrzebny jest programator i np. Raspberry Pi). W nowszym sprzęcie są już gotowe rozwiązania ratunkowe – Możemy mieć na płycie głównej dwie kości pamięci (tzw. Dual BIOS), albo specjalny przycisk, który z nośnika USB wgra „siłowo” nowe oprogramowanie (czyli USB BIOS Flashback).

Rozwiązanie od Gigabyte - Dual BIOS

No i pozostaje jeszcze jedna, odmienna kwestia. Otóż są aktualizacje BIOS, które chcąc coś dodać (np. obsługę nowszych CPU), muszą coś usunąć – pamiętajmy, że pojemność kości pamięci jest liczona w megabajtach! Wobec tego istnieje scenariusz w którym po poprawnej aktualizacji oprogramowania układowego, komputer i tak się nie uruchomi. Będzie to wynikać z faktu, iż płyta główna utraciła instrukcje, które pierwotnie były w niej zaimplementowane.

Odpowiadając na pytanie z tytułu, „kiedy nie należy aktualizować BIOS lub UEFI”? Jeżeli wszystko działa, a aktualizacja nie wprowadza krytycznych poprawek (np. AMD cyklicznie wydaje tzw. AGESA – Standardową Enkapsulowaną architekturę oprogramowania AMD), to po prostu zostawmy to tak, jak jest. Jeżeli natomiast mamy obawy, że możemy coś źle zrobić, wystarczy zgłosić się do serwisu komputerowego w tej sprawie.

Kiedy warto aktualizować BIOS lub UEFI?

Oprogramowanie układowe warto aktualizować w momencie, kiedy wiemy, że się to nam po prostu przyda. Czasem nowa wersja BIOS poprawia pracę komputera, innym razem dodaje obsługę nowych pamięci RAM, czy procesorów, a w zdecydowanej większości poprawia to bezpieczeństwo naszej platformy (nie tylko programowo, ale również sprzętowo!). Oto kilka przykładów aktualizacji BIOS, które rozwiązły poniższe problemy:

• Niektóre laptopy MSI Alpha 15 (A3DD) miały problem z oprogramowaniem karty graficznej, przez co często pojawiał się BSOD z kodem 0xa0000006.
• Wiele płyt głównych opartych o chipset AMD A320/B350/X370 otrzymała obsługę procesorów Ryzen drugiej, trzeciej, czwartej, a nawet piątej (!) generacji.
• Część najnowszych procesorów pod socket AM5 ulegała awarii, z powodu zbyt wysokiego napięcia w trybie EXPO.
• Luki zabezpieczeń Meltdown i Spectre, występujące główne w procesorach Intel (od Pentium Pro, aż do CPU z rodziny Coffee Lake), ale również w CPU od ARM i AMD.

Także w wielu przypadkach zabieg aktualizacji oprogramowania układowego może nam przynieść wiele korzyści i/lub rozwiązać sporo problemów, trapiących naszą platformę.

Jak zaktualizować BIOS/UEFI płyty głównej?

No to przejdźmy weście do sedna poruszanej tematyki – Jak zrobić aktualizację BIOS? Do tego zadania posłużymy się moją prywatną płytą główną, którą zakupiłem pod budowę nowego komputera stacjonarnego. Jest to model ASUS ROG Strix B660-I Gaming WIFI, który obsługuje procesory Intel pod socket 1700.

No i tu zaczął się pierwszy problem – Otóż nie miałem pewności, w jakiej wersji BIOS jest zainstalowany. Płyta główna domyślnie wspiera procesory „niebieskich” od dwunastej generacji, a wsparcie dla nowszych CPU jest dostępne dopiero po aktualizacji oprogramowania układowego do wersji 2012. Mając dokupiony do zestawu Intel Core i5-13400F bezpieczniej było założyć, że mój ASUS nie posiada najnowszej wersji BIOS. Co w takim przypadku? Warto użyczyć najprostszy CPU, który na pewno będzie obsługiwany przez wybraną płytę główną. W moim przypadku był to Intel Pentium G7400. Wystarczy złożyć komputer na tyle, by dokonać pierwszego uruchomienia i wejść do BIOS.

Może nie najlepiej, ale jako tako :)

Jak rozpocząć procedurę aktualizacji BIOS?

Zanim cokolwiek zaczniemy, należy utworzyć kopię zapasową aktualnego oprogramowania układowego! Po pierwsze w celach bezpieczeństwa, a po drugie z tego faktu, iż granie nowszej wersji BIOS najpewniej spowoduje przywrócenie ustawień fabrycznych. Jeżeli mamy wyregulowane obroty wentylatora, albo ustawione OC na procesorze, to w wielu przypadkach zostanie to wyczyszczone z pamięci oprogramowania układowego.

1. Sprawdź aktualną wersję wgranego systemu BIOS:

Przed uaktualnieniem systemu BIOS upewnij się, że faktycznie instalujesz nową wersję, dedykowaną do Twojej płyty głównej. Na początek sprawdzamy, jaką wersję oprogramowania układowego mamy aktualnie „na pokładzie”. Możemy to zrobić na dwa sposoby:

• Bezpośrednio wchodząc do BIOS, przed załadowaniem systemu operacyjnego (w większości przypadków wystarczy po uruchomieniu komputera klikać F2 lub Delete).
• Sprawdzając informacje w systemie operacyjnym (w przypadku Windows wystarczy „Narzędzie diagnostyczne DirectX” – dxdiag.exe, a w Linuksie warto skorzystać z polecenia „dmidecode”)

W moim przypadku skorzystałem z tej pierwszej opcji:

2. Pobierz odpowiednią aktualizację systemu BIOS:

Z jakiej przyczyny stosuję stwierdzenie „odpowiednią” a nie „najnowszą”? Otóż zawsze należy sprawdzić na stronie technicznej producenta płyty głównej, czy możemy od razu wgrać najnowszy BIOS. Jak możecie zobaczyć na poniższym zrzucie ekranu, ASUS informuje, że przed wgraniem najnowszej wersji oprogramowania układowego, należy zaktualizować Intel Management Engine Firmware.

Strona pobierania najnowszego UEFI - Trzeba przeczytać, co zawiera nowe oprogramowanie układowe i co zrobić przed aktualizacją

3. Zainstaluj niezbędne oprogramowanie

W tym punkcie należy pamiętać o instalacji oprogramowania, które jest wymagane przed aktualizacją BIOS. W moim przypadku należy dokonać instalacji wcześniej wspomnianego Intel ME Engine. Sprawdźcie, czy w przypadku waszych płyt głównych również nie ma takiego (lub podobnego) warunku.

4. Przygotuj nośnik z oprogramowaniem układowym

Przed aktualizacją BIOS, należy odpowiednio przygotować nośnik na nowy soft. W dzisiejszych czasach wystarczy dowolny pendrive USB (najlepiej do 4GB, sformatowany na FAT lub FAT32). W przypadku platform sprzed 15 lat może się okazać, że będziecie zmuszeni do skorzystania z takiego cuda technologii jak… dyskietka 3,5”. Gdy już mamy tę część załatwioną, po prostu przerzucamy pobrany BIOS na nasz nośnik. Powinien mieć on specyficzne rozszerzenie, np. .BIN, .CAP, .DAT, .ROM, czy nawiązywać do wersji aktualizacji (tj. .1C0, .F2G, .212 itp.).

Przygotowany nośnik i przeniesienie odpowiedniego pliku z pobranego archiwum

5. Wejdź do systemu BIOS

Kiedy mamy już wszystko gotowe, to możemy przejść do samego BIOS. Najczęściej podczas uruchamiania komputera, należy klikać dedykowany dla naszego komputera klawisz na klawiaturze (najczęściej F2 lub Delete, ewentualnie Escape, Enter, F12, F10 lub F1). Jeżeli macie z tym problem, a na Waszym komputerze jest zainstalowany co najmniej Windows 8, to możecie skorzystać z trybu uruchomieniowego. W tym przypadku należy przytrzymać klawisz Shift i wybrać opcję Zasilanie > Uruchom ponownie. Na ekranie po chwili powinny się pojawić opcje, z których należy wybrać kolejno Rozwiąż problemy > Opcje zaawansowane > Ustawienia oprogramowania układowego UEFI. Każda z tych metod finalnie powinna nas zaprowadzić do naszego podsystemu płyty głównej.

6. Uruchom narzędzie do aktualizacji oprogramowania układowego

W tym miejscu dochodzimy do kluczowego momentu. Musimy w BIOS wybrać opcję, która przeprowadzi nas przez procedurę aktualizacji. W przypadku tej konkretnej płyty marki ASUS, jest to EZ Flash 3. W przypadku innych producentów, będą to analogiczne rozwiązania (np. Gigabyte Q-Flash, MSI M-Flash, ASRock Instant Flash itd.).

Każde z tego typu narzędzi działa na podobnej zasadzie. Wybieramy z nośnika nowe oprogramowanie układowe i następuje weryfikacja, czy plik działa oraz czy jest zgodny z naszą płytą główną.

7. Rozpocznij aktualizację BIOS

W tym momencie powinniśmy dostać kilka ostrzeżeń na temat aktualizacji i (opcjonalnym) wykonania kopii istotnych danych zapisanych w BIOS (w moim przypadku pojawił się monit, bym wykonał backup klucza odzyskiwania Bitlocker). Tak jak wspomniałem wcześniej, najlepiej wykonajcie wszystkie polecenia, które wyświetli narzędzie do aktualizacji.

Po potwierdzeniu wszystkich okienek informacyjnych, rozpoczynamy proces aktualizacji. W tym momencie nic nie robimy ze sprzętem! Po prostu czekamy, aż cały proces się zakończy. W większości przypadków cała aktualizacja po prostu przejdzie bez zastrzeżeń, a komputer uruchomi się ponownie (albo o to poprosi).

Tyle! Po ponownym wejściu do BIOS zobaczymy, że mamy już wgraną najnowszą wersję oprogramowania układowego.

Mam nadzieję, że Wasze aktualizacje oprogramowania układowego przejdą tak samo bezproblemowo, jak w moim przypadku. Jeżeli potrzebujecie dodatkowego wsparcia, albo chcecie wyrazić opinię na temat tego materiału instruktażowego, to zapraszam do sekcji komentarzy!

Źródło: Linus Tech Tips, PCWorld, Thomas Kreen, CyberCiti, ASUS