Na bogato dla bogatych. Test płyty głównej ASUS ROG Crosshair X870E Extreme

Płatna współpraca z ASUS

Przyjęło się, że za płytę główną nie warto przepłacać. Skoro nie wpływa ona bezpośrednio na wydajność komputera, a jednocześnie oferuje wszystkie niezbędne funkcje, dopłacanie do konstrukcji klasy premium wydaje się zbędne. Takie podejście nie dziwi – w końcu dla wielu osób to właśnie budżet pozostaje najważniejszym kryterium przy wyborze sprzętu.

No dobrze, a co jakby poteoretyzować i dopłacić do topowej płyty głównej? Poszedłem od razu na całość i sprawdziłem to na przykładzie modelu ASUS ROG Crosshair X870E Extreme – płyty głównej pod nowe procesory AMD Ryzen 9000 (i nie tylko!), zaprojektowanej z myślą o najbardziej wymagających użytkownikach. Taka konstrukcja kosztuje ok. 5 tys. zł, więc dla wielu osób pozostaje w sferze sprzętowych marzeń… ale pomarzyć zawsze można.

ASUS ROG Crosshair X870E Extreme – co nowego w X870E?

ASUS ROG Crosshair X870E Extreme to następca modelu ASUS ROG Crosshair X670E Extreme. Obydwie płyty główne na pierwszy rzut oka wyglądają podobnie. Jeśli jednak spojrzymy na specyfikację techniczną "na papierze", można wychwycić kilka różnic w funkcjonalności i dostępnych złączach.

Porównanie ASUS ROG Crosshair X670E Extreme (po lewej) i ASUS ROG Crosshair X870E Extreme (po prawej)

Jak to wygląda w praktyce?

Płyta główna, która przyciąga oko

ASUS ROG Crosshair X870E Extreme to płyta główna stworzona z myślą o najbardziej wymagających użytkownikach – zarówno pod względem wydajności, ale też wzornictwa. A warto dodać, że właśnie wzornictwo jest elementem, który mocno odróżnia ten model od poprzednika.

Płyta główna ASUS ROG Crosshair X870E Extreme zalicza się do konstrukcji formatu E-ATX, więc wymaga większej obudowy

Na rewersie laminatu znalazła się metalowa płytka backplate

W zestawie z płytą główną otrzymujemy sporo dodatków

Już po wyjęciu z pudełka widać, że mamy do czynienia ze sprzętem klasy premium. Uwagę przyciągają agresywna, ciemna stylistyka oraz masywne radiatory. Tym razem zrezygnowano z podświetlanych napisów na radiatorach dla dysków M.2, ale za to na osłonie tylnego panelu znalazł się 5-calowy wyświetlacz LCD (można go lekko przesunąć w kierunku podstawki procesora, co ułatwi montaż płyty w obudowie).

Na panelu można wyświetlać informacje diagnostyczne z komputera...

...lub wyświetlić dowolną inną grafikę - tutaj akurat kolega z redakcji, który przymierza się do zakupu płyty głównej ASUS ROG Crosshair X870E Extreme

  
W aplikacji ASUS Armoury Crate można przesłać swoją grafikę lub wybrać wyświetlane parametry komputera

Ekran to największa różnica względem poprzednika. Taki dodatek może mieć kilka zastosowań. Domyślnie jest na nim wyświetlana animacja ASUS ROG, lecz można ją zastąpić własną grafiką lub panelem diagnostycznym z informacjami o systemie. Mówiąc wprost to ciekawy bajer, który z pewnością przypadnie do gustu entuzjastom personalizacji komputera. 

Złącza wyprowadzono równolegle do laminatu, co pozwoli poprawić estetykę złożonego komputera

Jak przystało na sprzęt klasy premium, producent zadbał również o detale. Złącza przy bocznej krawędzi poprowadzono równolegle do laminatu (wyjątkiem są tutaj złącza USB typ C), co pozwoli poprawić estetykę komputera złożonego w obudowie. Nie zabrakło też rozbudowanych opcji podłączenia urządzeń ARGB LED – na dolnej krawędzi znajdziemy dwa wtyki 3-pin 5V ARGB LED, a z boku dodatkowe 6-pinowe złącze, które umożliwia wyprowadzenie kolejnych dwóch wtyków 3-pin 5V ARGB ED.

Wydajność przede wszystkim

Oczywiście najważniejsze pozostają możliwości samej platformy. ASUS ROG Crosshair X870E Extreme obsługuje procesory AMD Ryzen 7000, 8000 i 9000 pod gniazdo AM5. Oznacza to, że można tutaj zamontować nawet 16-rdzeniowe, 32-wątkowe jednostki, takie jak Ryzen 9 9950X czy Ryzen 9 9950X3D – obecnie najmocniejsze układy w segmencie konsumenckim.

Sporym atutem jest perspektywa modernizacji. Warto bowiem wspomnieć, że AMD zapowiada wsparcie dla podstawki AM5 przynajmniej do 2027 roku, co pozwoli w przyszłości zamontować nowsze generacje procesorów. Dla użytkownika oznacza to, że nie będzie trzeba zmieniać płyty głównej, a wystarczy jedynie aktualizacja BIOS-u,

Producent przewidział cztery banki pamięci DDR5 DIMM. Złącze obok służy do wpięcia adaptera DIMM.2 z dodatkowymi złączami M.2

Platforma AMD AM5 wspiera zestawy pamięci DDR5 w konfiguracji dwukanałowej, maksymalnie o pojemności 256 GB (4×64 GB). To szczególnie ważne dla profesjonalistów, którzy wymagają dużych ilości RAM. Warto jednak mieć świadomość, że pierwsze uruchomienie płyty wiąże się z tzw. trenowaniem pamięci i może zająć nawet kilka minut.

W przypadku procesorów Ryzen 9000 obsługiwane są moduły o taktowaniu do 8200 MT/s, natomiast dla Ryzen 8000 ma to być nawet 9000 MT/s (oczywiście mówimy o trybie asynchronicznym - taktowanie kontrolera pamięci w CPU ma tutaj połowę częstotliwości RAM). Warto natomiast pamiętać, że maksymalne prędkości osiągalne są tylko przy dwóch modułach – konfiguracja czterech na pewno wymusi niższe zegary.

Potężna sekcja zasilania i chłodzenie

Płyta główna ASUS ROG Crosshair X870E Extreme została zaprojektowana z myślą o najbardziej wymagających użytkownikach, w tym entuzjastach overclockingu.

Z boku laminatu znajdziemy m.in. przyciski do sterowania częstotliwością BCLK, przełącznik Slow Mode, przełącznik BIOS-ów... i złącze SlimSAS

Płyta oferuje dodatkowe funkcje, które ułatwią ekstremalne podkręcanie – m.in. przyciski funkcyjne, przyciski do zwiększania taktowania magistrali BCLK, punkty pomiarowe napięć, a nawet zworkę do ekstremalnego podkręcania z ciekłym azotem (LN2).

Pod dwoma masywnymi radiatorami schowano potężną sekcję zasilania

Jak przystało na płytę główną do podkręcania, mamy do czynienia z potężną sekcją zasilania. Producent zastosował 24-fazową konstrukcję, w której 20 faz odpowiada za rdzenie procesora (Vcore), 2 za układ SoC, a kolejne 2 za pozostałe obciążenia (MISC). Każda faza może dostarczyć do 110 A (Vcore/SoC) lub 80 A (MISC). Taka konfiguracja ma gwarantować stabilną pracę nawet najbardziej wymagających procesorów po OC.

Nie zapomniano też o odpowiednim chłodzeniu układu VRM – na MOSFET-ach zainstalowano dwa masywne radiatory, które połączono niklowanym ciepłowodem. 

Bogactwo złączy

Dla kart rozszerzeń przewidziano dwa wzmocnione złącza PCI-Express 5.0 x16. Platforma AMD AM5 przewiduje tutaj tylko 16 linii, więc przy pojedynczej karcie dostępna będzie pełna przepustowość (x16), ale przy obsadzeniu dwóch kart szybkość zostanie ograniczona do x8/x8.

Płyta oferuje dwa wzmocnione złącza PCI-Express 5.0 x16 dla kart rozszerzeń. Warto zauważyć, że dolne złącze zostało przesunięte nieco niżej względem poprzedniego modelu X670E

Złącza PCI-Express 5.0 x16 dzielą przepustowość z dodatkowymi gniazdami M.2 PCIe 5.0 x4 – przy obsadzeniu dysków w drugim i trzecim gnieździe złącze dla karty graficznej będzie działało w trybie x8

Gniazda M.2 schowano pod radiatorami

Bardzo dobrze prezentuje się też zestaw złączy dla dysków. Producent przewidział aż pięć gniazd M.2. Na laminacie znajdują się trzy złącza M.2 PCIe 5.0 x4 podłączone bezpośrednio do procesora, natomiast w adapterze ROG Q-DIMM.2 dostępne są dwa dodatkowe gniazda M.2 PCIe 4.0 x4 (te komunikują się z chipsetem AMD X870E).

Dwa kolejne gniazda M.2 znajdują się w adapterze DIMM.2, który jest wpinany obok banków pamięci RAM

Nowy ASUS ROG Extreme oferuje tylko cztery gniazda SATA 6 Gb/s

Ciekawostką jest również złącze SlimSAS (zminiaturyzowana wersja złącza SAS), umożliwiające podłączenie profesjonalnych dysków przeznaczonych do stacji roboczych. To mało popularny standard w domowych komputerach, niemniej nowy Extreme pod tym względem mocno wyróżnia się na rynku, bo żadna inna konsumencka płyta nie oferuje takiego złącza. Dodatkowo na płycie znalazły się cztery standardowe gniazda SATA 6 Gb/s, przeznaczone dla starszych dysków SSD i HDD.

Masa portów na tylnym panelu

Jak przystało na płytę główną z górnej półki, tylny panel został po brzegi wypchany złączami. I to nie byle jakimi!

Dwa przyciski po lewej stronie służą do przywracania domyślnych ustawień BIOS (Clear CMOS) i awaryjnej aktualizacji BIOS (BIOS FlashBack)

Do dyspozycji użytkownika oddano łącznie dwanaście portów USB: dwa USB4 40 Gb/s typu C, dwa USB 3.2 Gen2 10 Gb/s typu C oraz osiem USB 3.2 Gen2 10 Gb/s. Producent przewidział również wyjście HDMI dla zintegrowanej grafiki, a dodatkowo przesyłanie wideo umożliwia prawy port USB4.

Nowy Extreme wyróżnia się pod względem łączności. Producent przewidział bowiem dwie szybkie karty sieciowe: 5G i 10G LAN, a do tego najnowszą bezprzewodową kartę sieciową Wi-Fi 7 z Bluetooth 5.4 (w zestawie znajdziemy antenkę z magnetycznym mocowaniem).

Graczy powinien zainteresować bardzo dobry układ dźwiękowy ROG SupremeFX, oparty na kodeku Realtek ALC4082 wzbogacony o przetwornik ESS ES9219 QUAD DAC i kondensatory premium.”. Układ oferuje dźwięk przestrzenny 7.1, wsparcie dla wysokiej rozdzielczości (do 32-bit/384 kHz) i czysty odsłuch dzięki SNR na poziomie 120 dB.

Testy płyty głównej ASUS ROG Crosshair X870E Extreme

Płytę główną sprawdziłem na nowoczesnej konfiguracji, która pozwoliła dobrze przetestować możliwości sprzętu.

Testy przeprowadziłem z wykorzystaniem najnowszej dostępnej wersji UEFI BIOS w chwili pisania artykułu.

UEFI BIOS

ASUS ROG Crosshair X870E Extreme korzysta z UEFI BIOS, znanego także z innych płyt głównych producenta. Tradycyjnie przygotowano dwa tryby pracy: EzMode z podstawowymi opcjami dla mniej zaawansowanych użytkowników oraz Advanced Mode z pełnym zestawem funkcji dla entuzjastów. Obsługa menu jest intuicyjna, a najważniejsze opcje zostały logicznie uporządkowane.

W zaawansowanym menu producent udostępnił szeroki zakres funkcji do konfiguracji i podkręcania podzespołów, co z pewnością docenią wymagający użytkownicy. 

Na uwagę zasługuje funkcja AI Cache Boost, która automatycznie optymalizuje komunikację między procesorem, pamięcią podręczną i RAM-em (m.in. przez podniesienie zegara magistrali Infinity Fabric). Przy obciążeniach, w których GPU korzysta z pamięci systemowej (np. duże modele językowe – LLM, które nie mieszczą się w VRAM), zwiększa się przepustowość transferów danych, co realnie przekłada się na wyraźny wzrost wydajności w aplikacjach AI.

Zmienione ustawienia można zapisać w ośmiu profilach użytkownika. Płyta umożliwia także eksport własnych profili ustawień na pendrive’a.

Na plus należy zaliczyć rozbudowane menu monitoringu, które pozwala kontrolować parametry pracy komputera i precyzyjnie sterować chłodzeniem – z możliwością dostrojenia każdego złącza względem odczytów temperatur.

Podkręcanie CPU i RAM

Funkcja AI Overclocking (AI OC) pozwala automatycznie zwiększyć wydajność procesora. BIOS analizuje jego możliwości, wydajność chłodzenia oraz limity mocy, a następnie dobiera odpowiednie ustawienia zegarów i napięć.

Wydajność procesora AMD Ryzen 9 9950X przy standardowych parametrach

Wydajność procesora AMD Ryzen 9 9950X przy po podkręceniu za pomocą funkcji AI OC

W praktyce działanie AI OC sprowadza się do odblokowania limitów mocy PPT/TDC/EDC, jednak w moich testach nie przyniosło to zauważalnego wzrostu wydajności - odpowiednio ok. 1 i 3 proc. dla testu jedno- i wielordzeniowego.

Lepsze efekty uzyskałem, korzystając z funkcji AMD Precision Boost Overdrive 2. Oprócz zdjęcia limitów mocy podniosłem Boost Overdrive o 200 MHz i ustawiłem krzywą Curve Optimizer na -15. W takim przypadku wydajność procesora wzrosła o ok. 3 proc. w zastosowaniach jednowątkowych i 6 proc. w wielowątkowych.

Sprawdziłem również obsługę szybkich pamięci DDR5 – producent deklaruje kompatybilność nawet z modułami DDR5-8000. W testach użyłem zestawu Kingston Fury Renegade 2x16 GB DDR5-8000 CL34.

Domyślne wczytanie profilu pozwoliło na stabilną pracę przy DDR5-7200. Po zwiększeniu napięć DRAM VDD / DRAM VDDQ do 1,5 V udało się uzyskać stabilność przy DDR5-7600. Stabilne DDR5-8000 było poza moim zasięgiem.

W moim przypadku ograniczeniem mógł być słabszy kontroler pamięci w testowanym procesorze. Według testów dostępnych w sieci płyta ASUS ROG Crosshair X870E Extreme powinna bez problemu obsługiwać moduły o taktowaniu przekraczającym nawet 8000 MT/s.

Temperatury sekcji zasilania

Przy okazji sprawdziłem, jak w praktyce wypada chłodzenie sekcji zasilania. Do testów posłużył procesor AMD Ryzen 9 9950X, czyli obecnie najmocniejsza i najbardziej wymagająca jednostka dla platformy AM5.

Podczas pełnego obciążenia procesora z domyślnym limitem mocy (PPT 200 W) temperatura sekcji zasilania wynosiła około 56°C.

Jeszcze większym wyzwaniem okazała się praca z odblokowanymi limitami mocy – w takim scenariuszu pobór energii sięgał około 250 W. Mimo to płyta poradziła sobie bez najmniejszych problemów, a temperatura VRM wzrosła maksymalnie do 74°C.

ASUS AI Advisor 

ASUS przygotował dla swoich płyt głównych asystenta ASUS AI Advisor – chatbota opartego na sztucznej inteligencji, który pomaga w optymalizacji działania komputera. Wirtualny doradca odpowiada na techniczne pytania i potrafi podpowiedzieć nazwy poszukiwanych funkcji w BIOS-ie czy ustawieniach płyty głównej.

Funkcja rzeczywiście może być przydatna przy konfiguracji komputera oraz odpowiada na pytania związane z modernizacją sprzętu. Szczególnie skorzystają z niej mniej zaawansowani użytkownicy, którzy nie mają dużego doświadczenia w zakresie hardware’u.

Działanie asystenta nie ogranicza się jednak wyłącznie do tematów komputerowych – potrafi też udzielić porad z zupełnie innych dziedzin. Przykładowo, podpowiedział mi, jak upiec ciasto.

Widać jednak, że pewne obszary zostały ograniczone. Asystent odmówił odpowiedzi na pytanie o aktualnego prezydenta Polski, ale udzielił jej po zadaniu podobnego pytania w innej formie. Przy okazji wyszło też na jaw, że nie dysponuje jeszcze najnowszą wiedzą.

Na bogato, dla bogatych

ASUS ROG Crosshair X870E Extreme to płyta główna stworzona z myślą o budowie absolutnie topowych komputerów. Mówimy tu o konfiguracjach, których koszt częściej przekracza kilkadziesiąt niż kilkanaście tysięcy złotych. Oznacza to, że dla większości czytelników będzie to sprzęt pozostający poza zasięgiem budżetu.

Jeśli natomiast planujecie złożyć nowoczesny komputer, w którym liczą się wyłącznie najwyższa jakość i wydajność, a cena nie ma większego znaczenia, nowy Extreme powinien w pełni spełnić wasze oczekiwania. Płyta obsługuje najnowsze (i nadchodzące) procesory AMD Ryzen, ogromną pojemność pamięci RAM oraz kilka wyjątkowo wydajnych dysków. Producent przewidział nawet złącze SlimSAS.

Pod względem łączności również nie ma powodów do narzekań. Do dyspozycji otrzymujemy mnóstwo portów USB (choć niektórzy mogą żałować braku Thunderbolta – na platformie AMD trzeba zadowolić się USB4), szybkie karty sieciowe 5G i 10G LAN, a także najnowszy moduł Wi-Fi 7. Całość uzupełnia wysokiej klasy układ dźwiękowy. Entuzjaści docenią rozbudowane funkcje ułatwiające overclocking, w tym ekstremalne podkręcanie z użyciem ciekłego azotu (choć w tym zastosowaniu lepiej sprawdzi się ROG Crosshair X870E Apex).

Producent nie zapomniał również o wyglądzie. Płyta została zaprojektowana w efektownej stylistyce, a jej najbardziej charakterystycznym elementem jest ogromny wyświetlacz na tylnym panelu – idealny dodatek dla osób, które chcą maksymalnie spersonalizować swój komputer. Za ten aspekt sprzęt w pełni zasługuje na wyróżnienie Super Design.

Warto kupić, jeżeli:

• składasz topowy komputer do gier lub stację roboczą z nowymi procesorami AMD Ryzen
• przy modernizacji procesora nie chcesz wymieniać płyty głównej
• zależy ci na bogatym zestawie złączy i szybkich kartach sieciowych LAN/Wi-Fi
• zależy ci na płycie głównej o bardzo dobrych możliwościach podkręcania (też ekstremalnego)
• chcesz złożyć komputer o efektownej i dopracowanej stylistyce

Nie warto kupować, jeżeli:

• nie lubisz przepłacać za sprzęt
• twoja obudowa nie pomieści płyty głównej formatu E-ATX

Płatna współpraca z ASUS